GALLIA ROMANA

Papillon 1742, II, pp. 319-321 ; Rebourg 1993, pp. 45-48 ; Lemerle 2005, pp. 113-116

« Tertia porta inter Septentrionem & Occasum collocata est, vel Circium & Taurum. Hæc vt superior, quæ Diui Andreæ insignita est nomine, turres, quibus fulciatur, non habet ; sed murus vrbis distorquetur in circum & tutaminis est instar. Altissimi sunt arcus duo, quibus adstant alii tenues, & humiliores, tantâ arte res ipsa præstat, adeò teretes arcus, ac compti, tantâ venustate præditi, vt digitis pollens ac valens arte pictor in charta circino adeò nitidos arcus delineare non possit. Hoc cùm præstare niterer, tantum operis nitorem nullâ parte imitari potui. Appellem ferunt lineam penicillo admodum rectam, tenuémque duxisse, vt peritiæ, quâ pollebat, specimen exhiberet : quo stupefactum aiunt Protogenem, quippe non dirigitur instrumento manus, at in circo conficiendo non multum operis requiri videtur, cum scabri pueruli circino facilè exarent. At ego, vt ingenuè fateor, adeò teretem, nitidum, ac lævigatum circum describere circino nequiui. […] [43] Tertia pyla est, inter circum, caurúmque posita, opus valde eximium, excellentissimúmque, vt ita dicam, operis caput. Vno superius tabulatum constat pariete, reliquus dirutus est : arcus habet, seu oblongas fenestras arcuatas, vt ea quæ D. Andreæ. Sed id operis longè magnificentius, ac integrum magis : stelæ restant octo striatæ, capitellis ornatæ, ac fulcetis decoratæ. Et quoniam singula unâ Tabellâ exprimere non poteram, duas attuli tabellas, quò Coronides halices in conspectum venirent ; quippe hoc egregium antiquum ditatur, ac ornatur pluribus volutis, strophiolis, Enanchis, cernis, crenis, astragalis capitellorum artificium rarum admodum : adeò teretes arcus, vt res prorsus miranda sit : saxorum moles inusitata, circa postes striæ sunt, quibus olim dimittebantur catharetæ. Inter ianuas Sacellum est B. Mariæ dicatum. Lithostratum integrum, cuius singulum saxum vix bobus quatuor vehi possit. Hæc via, vti reor omnium, erat frequentissima, quâ iretur ad Iani templum, vulgò Iuuetoye. Septima Tabella seorsim coronidem exprimit ; quod quidem operis, si quis sedulò examinauerit, nihil barbarum, nihil Gothicum [44] deprehenderit, imò Architecti eximii artem, ac venustatem ipsius mirantur, haud æmulari valentes. Octava verò Tabella pylarum, seu stellarum speciem refert ; quippe tenui mole singuli numeri exprimi nequeunt. Notare autem debes non rotundas esse, sed planas, in facie habere tamen basim quadrilateram sic . Nona verò Tabella murorum angulos repræsentat. Etenim reliquo muro, vt anteà diximus, lapides sunt fermè quadrilateri, hoc pacto, vt latus non sit (vel paulò) maius. At in angulis ædificiorum res secùs habet, multò enim longiores spissitudine, & hoc quidem, vt syntaxis firmior remaneret. Decima verò muri constructionem exhibet, tota quippe antiquitùs ciuitas hoc decorabatur ornamento. Quòd si quis ambigat, perquirat mœnium regionem, quæ vltima tabula signatur [petite main], periculum rei faciet. Et quoniam lituram illam ac veluti crustam, quæ inuicem lapides compingeret, hîc depingere non potui ; à latere tabellulam expressi ; quæ strigilis speciem refert ; quippe gibbosa est extrinsecùs crusta, nostri Galli vernaculè Demyioug vocant*. »