GALLIA ROMANA

Papillon 1742, II, pp. 319-321 ; Rebourg 1993, pp. 42-43 ; Lemerle 2005, pp. 113-116

« Nonnulli antiquarum rerum, & celeberrimarum vrbium speculatores ac exploratores autumant, murum Augustoduni antiquum mœnibus Lutetianis magnitudine respondere : sed res secùs habet ; etenim à porta Iacobæa ad pilam quæ D. Martini vocatur trium milliarium Italicorum vel leucæ (vt aiunt) mensuratæ vnius extenditur iter, supra tria vel quatuor stadia ; cùm autem figura Parisiorum ad orbem vergat, necesse est plus quàm nouem milliarium Italicorum, vel trium leucarum ambitum vel periphæriam esse : hoc Geometris, Mathematicis ac Physicis notum est. Verùm à summa arcis, quæ Riuaux, ad portam quæ d’Aronx vocatur, non est duorum milliarium Italicor. Iter, vnde ambitus ipsius ad magnitudinem mœnium Lutetianorum non accedit. Prætereà figura Augustoduni muri varia est, tumorem cui, vt diximus, insidet æmulans ; suprema enim parte, quæ quondam Arx erat, hodie Chasteau dicitur, conalis est figuræ. Sed ne plura congeramus perperàm, quænam sit ipsa figura, contemplaberis in tabella duodecima. […] [35] […] Vastus murus antiqui Bibracte pluribus locis ruptus vi magis quàm temporis iniuriâ, triginta septem turribus fultus ac præmunitus, sed hæ maiori ex parte dirutæ sunt, quibus quatuor pylas ciuitatis addere debes ; non adnumero eas, quæ arcem (hodie Chasteau) & ciuitatem interiacent ; quippe muro intersepiebantur, vt nulli non notescit. De his autem nonnulla diximus. Crassities autem muri eadem est omni in regione, architectura homogenea ; latitudo cubitorum quinque : singulas turres stadium seiungit. Altitudo erat cubitorum quindecim ; sed mirareris singulorum saxorum symmetriam, quâ facies mœnium decoratur ; singulus quippe lapis fermè exactè quadratus est, eiusdem generis ac magnitudinis ; nescio quî fieri potuerit vt depromendis huiusmodi saxis, Latumiæ suffecerint, & licèt signini, quo astruitur murus, compages sit indissolubilis, ita vt lapis, potiùs ferro, quàm cæmentum cedat, nihilominus arcuata litura connectuntur lapides adeò solida, sed læuigata, ac vnita, vt fusum vitrum ipsa asperius, sca[36]brúmque magis iudicares ; parte autem muri notatâ hoc videre licet tam intemeratum, vt recens artificis manu relictum autumares. Hæc autem demonstrantur figurâ 10. Turres fermè omnes breues sunt & hemisphæricæ, nisi quæ pylis astant. »