GALLIA ROMANA

Docteur en théologie, curé du Puy-Sainte-Réparade, puis de Mezel (15..?-1649)

Le baptistère de Riez, comparable à celui de Fréjus ou d'Aix, date des premiers temps chrétiens. Sa partie haute et sa coupole sont médiévales

« Templum quidem, seu [34] Pantheon cunctis numinibus consecratum, adhuc in prato nundinario, quod vocant, visitur, admirandâ penitus structurâ ; cuius exterior facies quadratâ formâ, triginta pedes à pauimento eleuatur, inde sensim arctata in dodecaëdron, assurgit in viginti circiter pedum altitudinem, quam duplex columnarum marmorearum ordo, triplici distinctus limbo suffulcit ; in limbo primore, & inferiore viginti quatuor columnæ ex marmore candido octo pedes altæ, assident, super quarum capitella, opere corinthiaco duodecim fornices incuruantur : intra quos duodecim loculamenta, ad duodecim majorum Deorum (vt credebat gentilitas) idola capienda visuntur. Super hos fornices limbus in gyrum palmaris prominet : à quo duodecim item columnæ marmoreæ assurgunt ; super quas tertius, & altissimus limbus prominens nititur, quo conuexum templi tectum terminatur, in cuius conuexi tecti vmbilico seu centro, foramen rotundum apertum relictum est, cuius diameter est bipalmaris, super quo fenestella in modum campanilis assurgit in cuius summo, caput canis adhuc apparet (Anubin signari credo) quâ tota ædificii conuexa superficies forinsecus terminatur. Atque talis exterior huiusce Panthei facies est. Interior verò aditus, non minus miranda structura, & opere quàm exterior aparet (sic) ; huius enim capacitas, in ipso pauimento quadrata est, at in medio octo bases marmoreæ æquali distanti, tam inter se, quà à muro stratæ sunt in Octoedron ; super quas octo ingentes columnæ, vt vulgo creditur, fusiles cineriti coleris (sic), & varii, pellucidique, viginti pedes altæ insident, quarum capitellis opere corinthiaco, fornices ex lapidibus quadris nituntur ; [35] duplici ordine constituti ; alii enim ex vno capitello, in aliud, in hemicyclum pertingunt, alii verò, ex vnâ parte columnis fulciuntur, ex aliâ autem in murum inflexi terminantur, iisque omnibus arcubus, totius ædificii tectum suffulcitur. In ipso quidem medio columnarum spacio, super dictos arcus à summo, concauum, & hemicyclum eleuatur, in cuius centro sphærica fenestella patet, ex qua lumen in templi medium diffunditur : hoc igitur templum, cum Pantheo Romano non sit alsimile à superstitiosis gentilibus dedicatum fuisse non est dubitandum : cum in eius pauimento, ingens saxum non ita pridem effossum viderim cum hoc Epigrammate Romano charactere celato quod superius apposuimus NVMINIBVS AVGVSTORVM CVRA.
Regiensium in Matrem Deûm pietatem, & cultum superstitiosum, ex aræ ipsius Cibeles à L. Decimo Pacato, & L. Secundina eius, dedicatione paulò ante vidimus ; Sed hanc, ni fallor aram, in eodem Pantheo dedicatam fuise verisimillimum est, cum apud Romanos, Pantheon etiam Cibelæ sacrum nouerimus, atque ita Megalesia, & Taurilia Regii celebrari, solita mense Aprili, Pridie nonas id est, quarto eiusdem mensis, vt est in fastis : de quibus Ouidium consule.
Templum certè illud non soli Cibelæ, sed Diis etiam minoribus dedicatum ex lapide, qui ab eius pauimento non ita pridem est effossus, satis confirmatur, cuius Epigramma tale est.
DEO ÆSCVLAPIO VAL. SYMPHORVS ET PROTIS SIGNVM SOMNI ÆREVM TORQVEM AVREVM EX DRACVNCVLIS DVOBVS […].
[156] eiusque baptisterium adhuc stat octo Columnis, ut creditur, fusilibus, Cineritii Coloris, marmoreis basibus, ac capitellis item marmoreis suffultum mira vetustatis, et structura elegantia. »